Kripto para ve Elektronik para farkı
Banka hesapları, internet üzerinden alışveriş yapma sistemi, dijital hesaplar ve cüzdanlar, elektronik para olarak kabul edilir. Elektronik para daha eski bir teknolojidir; kripto para ise, nispeten daha yenidir. Elektronik paraların ise denetimli, merkeze bağlı olma özelliği vardır. Mesela SWIFT denilen ağ sistemi ile bankalararası ve uluslarası döviz transferleri gerçekleşir. Sen bir bankadan döviz çekeceğin zaman SWIFT devreye girer ve o işlem yürütülür. Sen eline gerçek kağıt parayı alana kadar aslında, arka plandaki işlemler SWIFT yani elektronik para ağıyla yürütülür. Sen paranı alacağın zaman ise bankanın rezervinde bulunan ve ATM’sine eklediği dövizi alıyorsun. Arka plandaki sistemde ise bu para SWIFT işlemlerine yansıyor.
Kripto para, blockchain teknolojisi üzerinde oluşturulmuş paradır. Yatırım yapılabilir, direkt olarak harcamalarda kullanılmaz fakat reel paraya çevrilebilir. Kripto para denetimsizdir. Hiçbir denetim otoritesi tarafından kontrol edilemez. Ancak yeni geliştirilen yazılımlar ve devletlerin ekonomik regülasyonları neticesinde, kripto paraların büyük bir kısmının takibi yapılabiliyor. Yani kim, nereye, ne zaman, ne kadar miktar kripto para göndermiş, bunun artık büyük bir kısmı takip edilebiliyor. Ancak bunu şöyle yapıyorlar. Kripto paralar henüz günlük kullanıma yayılmadığı için kripto para borsaları üzerinden alınıp-satılabiliyor ve bozdurulup Türk lirasına veya dövize çevrilebiliyor. İşte bu aşamada devletler, borsalardan, kullanıcı bilgilerini istiyor. Bu bilgiler ise TC kimlik numaran, ad ve soyadın, adres bilgilerini içermekte.
Bitcoin nedir?
2008 yılında “eşler arası elektronik nakit sistemi” tanımlamasıyla ortaya çıkan Bitcoin (BTC), herhangi bir merkezî otorite tarafından yönetilmeyen, Blockchain teknolojisi üzerine kurulu olan ve geleneksel para birimlerinden farklı çalışan bir dijital para birimidir. Kriptografik olarak güvence altına alındığı için Bitcoin bir “kripto para birimi” olarak anılmaktadır.
31 Ekim 2008 tarihinde Satoshi Nakamoto takma isimli bir kişi ya da grubun “Bitcoin: Eşten Eşe Elektronik Nakit Sistemi” isimli bir teknik doküman (whitepaper) yayımlamasıyla ortaya çıkan Bitcoin, üçüncü parti ödeme sistemlerine, bankalara ve aracı kurumlara güvenme ihtiyacını ortadan kaldırma ilkesiyle doğmuştur. Günümüzde finansal aracı kurumların güven sağlama rolü, Bitcoin’in altında yatan teknoloji sayesinde iki tarafın birbiriyle doğrudan bağlantı kurmasıyla zorunluluk olmaktan çıkmıştır. Bitcoin teknik dokümanının yazarı Satoshi Nakamoto’nun kim olduğu bilinmemektedir.
Bitcoin neden bu kadar değerlendi?
Bitcoin’i değerli kılan unsurların başında ise “sınırlı arz” gelir. Geleneksel finansal düzenin baş aktörleri Dolar, Euro, Türk lirası gibi itibari para birimleri sınırsız sayıda basılabilir. Ancak Bitcoin’in üretimi 21 milyon adetle sınırlandırılmıştır. Yani altın gibi sınırlı sayıdadır.
Bitcoin anonim midir?
Bitcoin’in tamamen anonim olduğunu söylemek doğru olmayacaktır. Bunun yerine yarı anonim olarak tanımlanabilir. Geleneksel finans siteminde kullanıcılar kimliklerini beyan etmek durumundadır. Bankalar üzerinden isimsiz olarak para transferi yapmak mümkün değildir. Ancak Bitcoin kullanıcıları bir merkezi otoriteye bağlı olmaksızın doğrudan birbirlerine para gönderebildikleri için isimlerini belirtmek zorunda değildir.
Kullanıcıların bu süreçte kimlik namına beyan ettikleri tek bilgi, benzersiz cüzdan kodlarıdır. Taraflardan biri bu cüzdan kodunu kullanarak diğer tarafa doğrudan gönderim sağlayabilir. Ancak bu cüzdanların kolaylıkla takip edilebileceğini belirtmek önemlidir. Bitcoin kullanmak size hiçbir yasayı delme hakkı vermeyeceği gibi böyle bir girişiminiz halinde güvenlik güçlerinin radarına kolaylıkla takılabilirsiniz. Yani kara para aklama veya suç için kullanıldığı zamanlarda başınız ağrıyabilir.
Kripto paralar ilk kez piyasaya çıktığında, gizlilik ve mahremiyet ana çekincelerinden bazılarıydı. Ancak piyasa geliştikçe kripto para kullanıcılarının gizliliği, bozulmaya devam etti. Birçok yönden açık defterler finansal sistemin en şeffaf ödeme geçmişini sunmasından Bitcoin işlemleri anonimliğini kaybetme başladı. Kripto cüzdanlarına doğrudan ekli olan resmi adlar olmamasına rağmen, kullanıcıların gizliliklerini sağlamak için atması gereken birçok adım bulunuyor. Bu yazıda Bitcoin odaklı devam edeceğimiz için gizlilik coinleri, altcoinler ve merkeziyetsiz borsalar gibi konuları sonraki yazı dizilerinde aktaracağız.
Bitcoin caiz mi? Bitcoin konusunda diyanet ne diyor?
Bitcoin ve diğer kripto paraların caiz olma meselesi, birçok insanın bu piyasadan uzak durmasının ana nedenidir. Diyanetin verdiği fetvalar caiz olmadığı yönünde. Hatta iki tane imamı bu işle uğraştığı için yanlış hatırlamıyorsam açığa bile aldı. Ama trajikomik olan ne biliyor musunuz? Aynı fetvanın Dolar, Euro gibi paralar içinde geçerli olması gerekirken onlar caiz görülüyor.
Banknotlar, önceden Altın karşılığında basılıyordu. Yani ne kadar Altın’ın varsa o kadar para basabilir ve piyasaya sürerdin. Ancak ABD bunu 1971’den itibaren kaldırdı ve karşılığı olmayan para basma metodunu getirdi. Üstelik bunu Merkez bankası olan ülkelerin neredeyse hepsi yapmaya başladı.
Karşılığı olmayan ve sınırsızca basılan banknot caiz ama karşılığı olan, altın gibi sınırlı sayıda olan Bitcoin caiz değil. Bizim din adamlarımızın bu teknolojilerden, bu dalaverelerden bihaber olduğu için böyle fetvaları normal karşılıyorum. Hadi dediğiniz gibi olsun. Peki bir iki sene sonra banknotlar kalkıp; Dolar, Euro, Lira yerine elektronik paralar çıkınca ve tüm sistem sanal olunca ne diyeceksiniz? Bunu düşünün önce. Kaldı ki o sistemde de karşılıksız para üretme mümkün. Kripto paralar içerisinde de sınırlı olmayan ve üretilmesi devam edecek olan coinler de vardır ama Bitcoin yazılı ve değiştirilemez kaynak kodlarıyla beraber sınırlıdır, tıpkı altın ve gümüşün sınırlı olması gibi. Onu değerli kılan da bu sınırlı olması ve 21 milyon adetten fazla olmayacak olmasıdır. 14 Ekim 2019 tarihli verilere göre ise piyasaya çıkarılmış Bitcoin adeti ise 17.991.750 adettir. Peki bunu piyasaya kim çıkartır? Elbette Bitcoin madencileri…
Bitcoin madenciliği nedir? Neden ve nasıl yapılır?
Bitcoin madenciliği, Bitcoin piyasası içinde yapılan finansal işlemleri onaylamak, transferleri sağlamak ve yeni Bitcoin’ler üretmek içindir. Blockchain temelinde, merkezi olmayan bir sistemle çalışan Bitcoin madenciliği en hızlı blok üreten ve işlemleri onaylayan kullanıcıya ödül verir. Her yeni Bitcoin üretildiğinde oluşan blokların zorluk seviyeleri de artmaktadır ve bu nedenle madencilik(mining) için çok güçlü işlemcilere sahip bilgisayarlar, antminer gibi cihazlar gerekmektedir.
Özetle madenciler, toplamda 21 milyon Bitcoin’in tamamını çıkarmanın yanısıra, bir adresten başka bir adrese Bitcoin göndermenizi sağlayan aracılar, bir nevi banka gibidir. Bitcoin’in bu sistemi, Blockchain teknolojisinin ilk prototipi ve en eski sistemidir. Zaman geçtikçe daha hızlı ve daha az ücretle bir yerden bir yere kripto para gönderimi de sağlanmıştır ve sağlanmaya da devam etmektedir. Peki madencilerin bundan kârı nedir?
Madenciler, yeni Bitcoin kazımı ile Bitcoin kazanımı sağlamanın yanısıra sistemin de işleyişini sağlamaktadır. Yani Bitcoin madenciliği hem blok zincirine işlemler katmakta hem de yeni Bitcoin’i serbest bırakmaktadır. Madencilik süreci, son işlemleri blok halinde derlemek ve hesaplamada zor bir matematiksel bulmacayı çözmeye çalışmakla ilgilidir. Bulmacayı çözen ilk katılımcı, bir sonraki bloğu blok zincirine yerleştirip ödülleri topluyor. Ödüller madenciliği teşvik ediyor ve hem işlem ücretlerini (Bitcoin şeklinde madene ödenen) hem de yeni çıkan Bitcoin’i içeriyor.
Tüm Bitcoin alım-satım, transfer işlemleri Bitcoin’in bağlı olduğu Blockchain kayıtlarına işlenir ve üyelerden yapılan her işlemin onaylanması istenir. Yapılan Bitcoin işlemleri üyeler tarafından onaylandığında ilgili tutar cüzdanınızdan düşülür ve karşı tarafa eklenir. Bitcoin’lerinizi bir dijital cüzdan aracılığı ile tutar ve saklarsınız. Bu cüzdanın adresine herkes ulaşabilir ve bakiyenizi bile görüntüleyebilirler ancak sizin kim olduğunuzu bilemezler. Tabi bu cüzdanınızla kimlik doğrulama isteyen borsalarda alım-satım yapmamış ve borsalara Bitcoin gönderme gibi işlemler yapmamışsanız. Cüzdanın şifrelenmesi de iki farklı katman ile yapılır. Birisi genel bir şifre ile ulaşabilirsiniz, bir de sadece size özel bir şifre ile alım-gönderim işlemi yapılabilir.
Madencilik(mining) sayesinde bu transfer işlemleri Blok zincirlerine eklenir ve işlenir, bu zamana kadar yapılan ve gelecekte yapılacak olan tüm Bitcoin işlemleri blockchain kayıtları üzerinden herkes tarafından görüntülenebilir. Madenci de bu işlem sonunda bloğu tamamladığı için ödül olarak belirli bir miktarda ödül BTC alır. Bitcoin’de yapılan işlemlerin sayısı her geçen gün arttıkça blok uzunlukları da oldukça fazla olmakta(defterde tutulan kayıtlar gibi düşünün). Maksimum BTC sayısına yaklaşıldıkça da blok başı dağıtılan ödül BTC miktarları zamanla düşmektedir. Tüm bu sistemi Bitcoin’in üretildiği ve işlemlerinin yapıldığı yazılımsal altyapıda takip edilir ve onaylanır.
Madencilik ve blok işlemleri artış yaşadığı ve madencilik zorluğu arttıkça, madencilik yapan cihazların harcadığı elektrik miktarı da artar. Böyle şeyler de uzun vadede Bitcoin’in değerinin daha da artmasına sebep olur. Çünkü işlem ne kadar artarsa ve sınırlı sayı olan Bitcoin miktarına ne kadar yaklaşılırsa, Bitcoin’in değeri de o kadar artacaktır. Çünkü sınırlı olması sebebiyle, tıpkı altın ve gümüş gibi değerlenmektedir. 21 milyona ulaştıktan sonra bile madencilik devam edecektir. Ancak bundan sonraki süreçte yeni Bitcoin çıkarılamayacak, sadece bir cüzdandan başka bir cüzdana gönderilecek Bitcoin işlemlerini onaylayan bir banka gibi çalışacak bir sistemdir madencilik…
Bir de bulut madenciliği vardır ki o da belli başlı siteler üzerinden yapılır. Bir sistem kuran oluşuma belli bir miktar yatırım yaparsınız. O yatırımla size kazım gücü verilir. O güçle siz de belli bir miktar kazanırsınız ama Bitcoin için bulut madenciliği de artık fayda etmez. Zira kazım gücü çok zorlaştığı için çok yüklü bir miktar yatırmanız gerekir ki o da zaten kendi sisteminizi kuracak bir meblağ eder. Kaldı ki bulut madenciliği yapan sitelerin birçoğu güven vermemektedir.
Bitcoin madenciliği yapmak şu saatten sonra, çok masraflı ve komplike bir iştir. Hatta o kadar ki devlet desteği bile şarttır. ABD bu işte liderliği Çin’e kaptırmıştır. İran bile madencilik için özel destekler vermeye başlamıştır. Zamanında Çiftlikbank diye ortaya çıkan tosuncuk bile, Bitcoin madenciliği ile gelir elde ediyordu. Verilen paralarla madencilik düzeneği kurmuş, göstermelik birkaç tesis açarak da çiftlik ürünleri üretimi yaptığını söyleyerek milleti bu sisteme çekmişti. Çektiği zamanlarda Bitcoin’in tanesi 70-80 bin TL civarlarında olduğu için insanlara ödemeleri rahatlıkla yapabiliyordu.
Ama sonrasında Bitcoin düşünce, insanlara sunduğu göstermelik çiftlik entegrasyonları da gümledi. Bitcoin’den ettiği kârla ödemeleri yapan tosuncuk, Bitcoin’in değeri düşünce, ödemeleri yapamadı ve tası tarağı toplayarak ardında binlerce mağdur bıraktı. Hayali düzenek kurmuştu. Oysa insanlar üretim yaptığını sanıyorken, o sadece madencilik yapıyordu. İşin bu kısmını medya pek görmedi. Tüm bu anlatılanları sindirip anladıktan sonra, diğer yazı dizilerimizde, kripto para borsaları nedir? Altcoin, gizlilik coinler, merkeziyetsiz borsalar nedir? Bitcoin nasıl alınır ve satılır gibi konuları sırasıyla işleyeceğiz.
